جایگاه تفاوت های بین افراد در یادگیری توسط دو رویکرد کلی توصیف می شود :
1) در رویکرد اول ، یادگیری را در بافت و زمینة یادگیری ، مورد توجه قرار می دهند . در این رویکرد یادگیری از ادراک الزامات و مقتضیات تکلیف تأثیر می پذیرد که این نیز تحت تأثیر تجارب آموزشی پیشین و زمینه های یادگیری ( مانند برنامه های آموزشی ، فرایند تدریس و روش های ارزشیابی ) می باشد و به این ترتیب سه مرحلة پیشایند ، فرایند و فرآورده را نیز می توان برای آن در نظر گرفت .
2) در دومین رویکرد ، یادگیری را با نگاهی در نظر گرفت که در آن ویژگی های ذاتی یادگیرنده ، از قبیل هوش و شخصیت ، می تواند به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم و از طریق سبک ها ، یادگیری را متأثر سازد ( هاشمی و لطیفیان ، 1390 ) .
از اواخر دهة 1960 ، با ظهور و گسترش مکتب شناخت گرایی و تأکید بر اهمیت و ماهیت فرایندهای شناختی و ذهنی ، تحقیق در زمینة سبک های یادگیری رونق پیدا کرده است . با این وجود ، واقعیت مهم این است که همة پیشرفت های شگفت انگیز انسان در دنیای امروز زاییدة یادگیری است و انسان بیشتر شایستگی های خود را از راه یادگیری به دست آورد . از طریق یادگیری رشد فکری پیدا کرده و توانایی های ذهنی او فعلیت می یابد ( پور آتشی ، 1386 ) . اعتبار یک نظام آموزشی خاص بستگی به میزان یادگیری فراگیران آن دارد ( کلباسی و همکاران ، 1387 ) .
گسترش روزافزون علم و شاخه های متعدد آن به قدری سریع است که آموزش آن توسط نهادهایی چون دانشگاه ها امکان پذیر نیست . و مهم ترین وظیفة دانشگاه ها در این دوران، با توجه به پیچیدگی و گستردگی علوم «چه چیز یاد گرفتن» نیست، بلکه «چگونه یاد گرفتن» است . به عبارتی دیگر، دانشگاه باید به دانشجویان «شیوه های یادگیری» و «چگونه آموختن» را یاد بدهد . دانشگاهی که بر این مبنا حرکت کند ، دانشجویانی تربیت می کند که می دانند چه چیزی را باید یاد بگیرند ، و از کدامین شیوه یادگیری استفاده کنند ( پور آتشی ، 1386 ) .
شتاب تغییر و تحول در جهان امروز در زمینه هایی چون تحولات تکنولوژی اطلاعات، شرایط پیچیده ای را ایجاد کرده است. موفقیت در این شرایط به وسیله توانایی انسان در یادگیری از این شرایط میسر میگردد. تولید فزآینده دانش و اطلاعات و پیشرفت تکنولوژی سبب می شود که طول عمر دانش و اطلاعات بسیار کوتاه باشد ، لذا جهت پیروزی بر این شرایط به جای انتقال مجموعه ای از دانش و اطلاعات به افراد، باید نحوه یادگرفتن و دسترسی سریع به اطلاعات را به آنان آموخت. عوامل بسیاری می توانند بر فرآیند یادگیری تأثیر داشته باشند. برخی از این عوامل مربوط به خصوصیات یادگیرنده است و عوامل دیگر به زمینه های اجتماعی یادگیری مربوط هستند . سبک یادگیری بخشی از مفهوم تفاوتهای یادگیری است و می توان آن را به عنوان روشی که فرد اطلاعات و تجربیات تازه را در ذهن خود سازماندهی و پردازش می کند تعریف کرد ( معیاری و همکاران ، 1388 ) .
به نظر کاری ، نوعی وحدت نظر ضمنی در متون سبک های یادگیری به چشم می خورد ، که معرف استفاده از این اصطلاح به منظور نشان دادن عادات نسبتاً ثابت برای پردازش اطلاعات ، به مثابه استفاده از صفات شخصیتی برای شخصیت است . از این رو برخی از مؤلفین در تعریف سبک یادگیری ، از اصطلاحی مانند قریحه (پاسک در 1976) ، گرایش عمومی (انت ویسل در 1981) ، جهت یابی (کلب در 1984) و زمینه (داس در 1988) استفاده کرده اند . براین اساس ، سبک یادگیری از سنخ یادگیری ، از قریحه ، و یا از گرایش به عمل کردن مبتنی بر شیوه ای خاص سخن گفت ، که نه فقط می تواند به تبیین رفتار فرد که به توصیف وی نیز کمک کند . برای مثال در الگوی کلب از سبک واگرا برای ربط دادن گرایش بیشتر فرد به تجارب جدید خویش سخن می گویند . اما وقتی این شیوة عمل را برای تشخیص سنخ فرد بکار می برند ، از صفت واگرا استفاده می کنند . براین اساس ، سبک یادگیری مشابه نوعی صفت شخصیتی به نظر می رسد . این زمینة شخصی که حاکی از عمل کردن فرد به شیوه ای معین است ، با نوعی حالت برتری دهنده در فرد همراه است . از این رو در متون ، تعاریف عمده ای وجود دارد که مضمن اساسی آن ترجیح است ( میناکاری ، 1385 ) .
سبک های یادگیری از طرفی تحت تأثیر تفاوت های فردی و از طرف دیگر تحت تأثیر محیط پیرامون شکل می گیرند ( همایونی و همکاران ، 1385 ) . بنابر این سبک های یادگیری ترکیبی از پاسخ های عاطفی ، شناختی ، محیطی و فیزیولوژیکی هستند که مشخص می کنند شخص چگونه یاد می گیرد ، بنابر این مطالب و موضوعات یادگیری باید با توجه به موقعیتی که فرد در آن قرار دارد ارائه شود . در حین حال سبک های یادگیری ، کنش بین تجربه و وراثت اند و شامل نیروها و محدودیت هایی هستند که در طول زندگی رشد می یابند ( همایونی و عبداللهی ، 1382 ) .
با این که در چند دهة اخیر سبک یادگیری توجه محققین زیادی را به خود جلب کرده است ، هنوز هم مفهوم روشنی از آن در دست نیست . کسی که برای اولین بار متون سبک های یادگیری را مطالعه می کند ، از تشتت آراء ، از تنوع و تباین دیدگاه های نظری و از نبود تعریفی واحد برای موضوعی که در آغاز بسیار ساده به نظر می رسد تعجب می کند . با این وجود اصطلاح سبک های یادگیری در روانشناسی ، آموزش و یادگیری به گستره ای از سازه ها ، از ترجیحات آموزشی تا سبک های شناختی اشاره می کند . به عبارتی ، سبک های یادگیری در ادبیات این حوزه در معانی مختلفی به کار می رود . گاهی به عنوان نوعی راهبرد کلی در نظر گرفته می شود ، به عنوان مثال : پردازش عمیق و سطحی ، و سبک کل نگر در مقابل جزء نگر . زمانی نیز از سبک های یادگیری به عنوان نوعی جهت گیری به یادگیری تعریف می شود . به عنوان مثال انواع جهت گیری های پیشرفتی ، معنایی ، تولیدی و غیر رسمی . گاهی نیز سبک های یادگیری به عنوان نوعی رویکرد به یادگیری تلقی می شود ، مانند برخورد سطحی ، عمیق و پیشرفتی . اما سبک های یادگیری هم چنین به عنوان انواع شیوه های یادگیری نیز توصیف می شود ، در این راستا کلب معتقد است که فرایند یادگیری در یک چرخة چهار مرحله ای شامل تجربة عینی ، مشاهده و تفکر ، تشکیل مفاهیم انتزاعی و فرضیات و آزمون فرضیات در موقعیت های عملی جدید صورت می پذیرد ( هاشمی و لطیفیان ، 1390 ) . این تشتت نظریه ها ما را برآن می دارد تا تعاریف متفاوتی که از سبک یادگیری بدست آمده را جمع آوری کنیم .
دربارة سبک های یادگیری منتقدانی مانند فلدر و برنت که معتقدند ، صرف ذکر اصطلاح سبک های یادگیری موجب برانگیختن واکنش هیجانی در بسیاری از اعضای جامعة علمی خصوصاً روانشناس ها می شود که مدعی اند الگوهای سبک های یادگیری پایه های نظری درستی ندارند و ابزارهای مورد استفاده برای سنجش آنها از روایی کافی برخوردار نیستند. همچنین دسمت و والکه در 2004 طی مقاله ای با عنوان بازنمایی جنگل سبک های یادگیری عنوان می کنند که ، پرورشکاران و پژوهشگرانی که می خواهند از مفهوم سبک یادگیری برای برخورد با تفاوت های فردی در یادگیرندگان استفاده کنند کثرت تعریف ها ، الگوها ، و ابزارها اغلب موجب یأس آنها می شود . همچنین به گفتة سانتراک دربارة بسیاری از سبک های یادگیری و تفکر پژوهش کافی صورت نگرفته است ( سیف ، 1389 ) .
همه ما به یک روش یاد نمی گیریم . ما گرایش داریم روش هایی را که با آنها راحت تر هستیم انتخاب کنبم و بقیه روشها را کنار بگذاریم. این نکته مهم است که ما از سلیقه مان در مورد سبک های یادگیری باخبر باشیم تا بتوانیم :
همین طور باید خاطر نشان کرد که ، یادگیرندگان در برخورد با مواد مورد یادگیری یکسان عمل نمی کنند ، بلکه آنها در درک و پردازش اطلاعات رویکردهای متنوعی برخوردارند ، یا به اعتقاد روانشناسان تربیتی از سبک های یادگیری متفاوتی دارند ( امینی و همکاران ، 1390 ) . به اعتقاد کلب ، افراد متناسب با تفاوتهای فردی که دارند ، از سبکهای متفاوتی در یادگیری استفاده می کنند ( باقرزاده ، 1385 ) . می توان تفاوت افراد در سبک های یادگیری را بر حسب تجارب یادگیری متفاوت آنان تبیین کرد ( السون و هرگنهان ، 1388 ).
رایدینگ و چیما اعتقاد دارند که اصطلاح سبک یادگیری ، به منزلة اصطلاحی متداول تر یا جانشینی برای سبک شناختی ، در دهة 1970 ظاهر گردید به طوری که سبک یادگیری دامنة گسترده تری یافت و سبک های شناختی و سبک های دیگر را نیز شامل شد ( یزدی ، 1388 ) . در واقع ، پژوهشگران و علاقه مندان سبک یادگیری به سبک شناختی توجه می کرده اند ( امامی پور و شمس اسفندآباد ، 1389 ).
کلب چون یادگیری را فرایند می داند نه یک محصول ، در نتیجه یادگیرنده برای شروع یادگیری باید در این فرایند درگیر شود (امینی و همکاران ، 1390). بنابر این سبک یادگیری را روش فرد در تأکید بر بعضی توانایی های یادگیری نسبت به دیگر توانایی های یادگیری می داند ، و به تعبیری دیگر کلب سبک های یادگیری را به منزلة تفاوت های فردی مجزا در فرایند یادگیری که برخاسته از الگوهای یکسان رابطة فرد با محیط است قلمداد می کند(امامی پور وشمس اسفندآباد، 1389).
کلب عقیده دارد که دانش آموزان ، ترجیحات لازم برای یادگیری را از راه های مخصوصی رشد می دهند . سبک ترجیحی دانش آموزان انعکاسی از تمایلات آنهاست . به گفتة کلب ، یادگیرندگان هنگامی بهتر می آموزند که موضوع ارائه شده ، به صورتی ارائه گردد که با سبک ترجیحی آنان مطابقت داشته باشد ( احمدی و خضری ، 1385 ) .
کلب سبک یادگیری را روش ترجیحی فرد برای استفاده از توانایی های یادگیری می داند . همچنین او اعتقاد دارد که بهبود و پیشرفت یادگیری در سایة شناخت رجحان های یادگیرندگان و نیز همخوانی روش های آموزشی با سبک های یادگیری امکان پذیر می گردد ( امینی و همکاران ، 1390 ) . فارمن و گراشا سبک یادگیری را به مثابه تعامل اجتماعی در نظر می گرفته و آن را نقش های مختلفی تعریف می کنند که دانش آموزان در تعامل با همکلاس ها ، معلمان و محتوای دروس بر عهده می گیرند ( امامی پور و شمس اسفندآباد ، 1389 ) .
همة نظریه پردازان با وجود نظریه ها و مدل های متفاوت ارائه شده در زمینة سبک های یادگیری ، توافق دارند که افراد به شیوه های متفاوت اطلاعات و تجارب را ادراک ، سازماندهی ، تحلیل و پردازش می کنند ، یعنی افراد یکسان به جهان نمی نگرند و هر فرد در مقایسه با دیگری ممکن است علایق و تمایلاتی متفاوت در سبک یادگیری داشته باشد ( سروقد و سادات دیانت ، 1388 ) . به عبارتی دیگر افراد همانگونه که تفاوت های فردی زیادی دارند در یادگیری از سبک های متفاوتی پیروی می کنند و حتی فرد واحد در جریان رشد و تحول ، و در دروس مختلف ممکن است از سبک های یادگیری متفاوتی استفاده کنند ، قدرت توانمندی و ترجیحات آنها در روشی قرار دارد که اطلاعات را جذب کرده و پردازش می کنند . این سبک ها تعیین می کنند که در برخورد با یک موقعیت ، فرد چه مدت ، به چه چیز و به چه میزانی توجه می کند ( الهی و همکاران ، 1383 ) . برای دریافت بهتر موضوع باید عنوان کنم که ، سبک یادگیری خصیصه ای است که مانند اثر انگشت برای هر فرد ، یکتاست و هر انسانی ، سبـک یادگیری خاص خود را دارد ، یکی دوست دارد در اتاقی در بسته و ساکت مطالعه کند یکی دوست دارد همه نکات درسی را دو باره ، بازنویسی کند تا بفهمد و دیگری ترجیح می دهد خلاصه مطالب را به صورت گرافیکی نقاشی کند واز رنگ ها برای آراستن کمک بگیرد.
هر چند که بسیاری از مردم بر این باور هستند که یادگیرندگان سبک ها و شیوه های یادگیری را به خودی خود و بدون یادگیری کشف می کنند . اما این اعتقادات اساس چندانی ندارد . یادگیرندگان سبک ها و شیوه های یادگیری خود را هم چون دیگر توانایی ها در سال های اولیه زندگی شان از راه تجربه و یادگیری به دست می آورند و به تدریج که بزرگ می شوند توانایی های پردازش اطلاعات در آن ها پرورش می یابند ( پور آتشی ، 1386 ) . همین طور باید به یاد داشت که اگر چه سبک های یادگیری چارچوب هایی نسبتاً پایدار در فرد هستند ، که فرد با بوسیلة آن توجه نموده ، فکر می کرده و یاد می گیرد ، ولی تغییرات کیفی در اثر تکامل و بلوغ و محرک های محیطی ممکن است صورت بگیرد ( نجفی کلیانی و همکاران ، 1388 ) . و حتی فرد واحد در جریان تحول و در دروس مختلف ممکن است از سبک های یادگیری متفاوتی استفاده کند .
سبک های یادگیری اشاره به روش هایی دارند که افراد به محرک های محیط یادگیری واکنش نشان می دهند و ویژگی هایی که بر اساس آنها اطلاعات را کسب می کنند و مورد استفاده قرار می دهند ، گزارش شده است که همخوانی بین سبک یادگیری دانش آموزان و سبک تدریس معلم منجر به درک و یادآوری بهتر و نگرش مثبت به درس پس از قبولی در آن خواهد شد ( کریمی و همکاران ، 1389 ) .
همچنین کلب سبک یادگیری را روش فرد در تأکید بر انتخاب برخی از توانایی های یادگیری قلمداد می کند و فورد آن را راهبردی انطباقی در واکنش به موقعیت های ویژه یادگیری می داند که ممکن است به عواملی نظیر سطح اضطراب یا سبک های ثابت مرتبط با ویژگی های انگیزشی و شخصیتی فرد ، بستگی داشته باشد ( کراسکیان ، 1388 ) .
می توان سبک یادگیری را به عنوان روشی که یادگیرنده در یادگیری خود آن را به روش های دیگر ترجیح می دهد تعریف کرد . به همین دلیل بعضی از روانشناس های پرورشی ، از جمله وول فولک ، اصطلاح ترجیح یادگیری را بهتر از سبک یادگیری می داند و برای آن تعریف زیر را به دست داده است : « راه های مورد پسند فرد برای مطالعه و یادگیری ، مانند استفاده از تصاویر به جای کتاب ، کار کردن با دیگران به عوض تنها کار کردن ، یادگیری موقعیت های ساختارمند در مقابل موقعیت های غیر ساختارمند ، و غیره » ( سیف ، 1389 ، ص 258 ) .
فرنهام سبک یادگیری شناختی را به عنوان متغییری تعدیل کنندة اصلی و قوی برای بررسی رابطة میان شخصیت ، یادگیری ، حافظه و موفقیت های تحصیلی در نظر می گیرد . او معیارهای سبک یادگیری شناختی را به دو دستة کلی یعنی معیارهای استعداد / توانایی و معیارهای شخصیت تفکیک می کند ( داف ، 1388 ) .
نقل از : http://jafarhashemlou.blogfa.com